Bài
trước, tôi giới thiệu 02 bài viết của nhà thơ Trần Đăng Khoa nhận định
về Nguyên Ngọc, trong đó có câu văn rất nghiệp dư “Nguyên Ngọc là một Tố
Hữu trong văn xuôi”. So sánh khập khiễng quá độ ! Bạn đọc có thể xem
thêm các phản hồi về Trần Đăng Khoa
Bây giờ chúng ta thử xem một nhà giáo (Nhà giáo Nhân dân được nhà nước phong) sẽ nhận định ra sao về Nguyên Ngọc.
CHƯƠNG XX: NGUYÊN NGỌC
(Trích Hồi ký Nguyễn Đăng Mạnh)
Trong một bài chân dung viết về Nguyên Ngọc, tôi gọi anh là con người lãng mạn. (Nguyên Ngọc, con người lãng mạn).
Cũng có thể
nói, Nguyên Ngọc là người của cái tuyệt đối. Anh không chấp nhận sự nửa
vời, trạng thái lừng chừng. Phải tuyệt đối anh hùng, phải tuyệt đối
trong sáng. Không phải anh chỉ nghĩ thế, mà còn sống như thế. Rất dũng
cảm, thích mạo hiểm. Anh từng đi đánh thổ phỉ ở Tây Bắc. Từng đi ngựa
theo một đoàn buôn thuốc phiện lậu từ Cao Bằng đi Lai Châu. Đi B dài
cùng Nguyễn Thi. Nguyên Ngọc ở lại khu Năm, còn Nguyễn Thi thì vào tuốt
Nam Bộ. Họ chia tay nhau bên một khu rừng xà nu bạt ngàn, hẹn trở về
phải đi đường số một. Ở khu Năm, Nguyên Ngọc sống và chiến đấu như một
anh hùng. Một nhà văn như thế thì tìm đâu ra nhân vật trong đời sống
thực tế quanh mình. Mà nhất thiết anh phải viết về chủ nghĩa anh hùng.
Đó là quan niệm thẩm mĩ của anh. Viết Đất Quảng, anh tìm được một nguyên
mẫu mà anh cho là lý tưởng. Viết đến tập II, thì được tin cái anh
nguyên mẫu nọ té ra cũng dao động, lập tức đốt ngay bản thảo.
Tìm đâu ra
những con người tuyệt đối như thế? Phải bịa ra sao? Không, Nguyên Ngọc
tìm lên núi cao và ra tận biển khơi. Anh tìm đến những con người như
thuộc thời hồng hoang nguyên thuỷ, cái thời chưa có kinh tế thị trường,
chưa có chuyện danh và lợi làm vẩn đục lòng người…Sống như tự nhiên, như
tảng đá, gốc cây, con thú rừng. Ấy là Đinh Núp, Thnú ở Tây Nguyên, là
Thào Mỵ ở Hà Giang, Mèo Vạc, là những chiến sỹ anh hùng trong Đường mòn
trên biển…
Nguyễn Khải
thường nhắc lại lời Nguyễn Minh Châu nói với Nguyên Ngọc khi Ngọc vừa
trở ra Bắc sau 1975: “Bọn mình cố phấn đấu để trở thành anh hùng, còn
ông thì cố phấn đấu để trở thành người bình thường”. Đầu óc Nguyên Ngọc
chỉ có cái tuyệt đối, cái phi thường mới lọt vào được. Cho nên nói
chuyện với anh, thấy anh toàn say sưa kể những chuyện như sử thi, như
thần thoại vậy.
Anh cho bài
viết của tôi về anh, đã nói đúng cái môi trường có tác động tới anh từ
nhỏ: phố cổ Hội An và bãi biển Cửa Đại, nơi còn giữ được trong thời hiện
đại không khí hoang sơ, hoang dã, với những con người rất đỗi hồn
nhiên, trong sáng. Từ đó, năm 17 tuổi, cuộc kháng chiến đã đưa anh lên
tuốt Tây Nguyên, lên tận đỉnh Ngọc Linh. Hồi ấy, tâm hồn lãng mạn của
anh đã từng mơ ước gặp được một mối tình sơn nữ.
Nguyên Ngọc
trên đường đời đã vớ được cây xà nu. Anh liền lấy nó làm nhân vật tư
tưởng của anh. Anh đích thực là một cây xà nu, thẳng băng, nhọn hoắt,
chọc thẳng lên trời. Con người như thế, tuy người ta rất phục, nhưng
không ai chịu nổi, không ai theo được. Sống thế mệt quá, căng thẳng quá!
Anh mà làm lãnh đạo thì kể cũng khó đoàn kết được quần chúng. Hôm tôi
trò chuyện với Nguyễn Đình Thi trên đường đi Tam Kỳ (năm 2000), Nguyễn
Đình Thi cho biết, hồi bọn Tàu đánh ta ở biên giới, Nguyên Ngọc lúc ấy
làm bí thư đảng đoàn Hội nhà văn, định đưa anh em lên mặt trận biên giới
đấy.
Một con
người không biết mềm mỏng trong giao tiếp, rất cứng. Anh rất ghét Nguyễn
Đình Thi, cho là thằng giả dối. Trong hội nghị, hễ Thi phát biểu, anh
bỏ ra ngoài. Anh rất khinh Huy Cận. Anh cho con người nhân cách bẩn như
thế viết hay sao được. Người ta nói, thơ Huy Cận trước cách mạng hay đấy
chứ! Anh nói dứt khoát: “không hay!”. Anh rất ghét bọn chấp hành Hội
nhà văn từ khoá năm, khoá sáu và tờ Văn nghệ của Hữu Thỉnh. Văn nghệ đưa
đến, anh vất ngay vào sọt rác. Hội cấp tiền bồi dưỡng sáng tác cho anh,
anh từ chối. Nhà anh ở khu tập thể quân đội số 8 – Lý Nam Đế. Từ cổng
đi vào gặp rất nhiều nhà văn quen thuộc. Anh đi một mạch thẳng, chẳng
trò chuyện với ai, khinh tuốt.
Nguyễn Văn
Hạnh nói, Nguyên Ngọc không có tâm lý làm nhân vật số hai. Anh chỉ có
thể làm nhân vật số một. Tất nhiên Tố Hữu rất ghét Nguyên Ngọc. Tố Hữu
từng nói với Tô Hoài: “Nguyên Ngọc, cứ để nó làm bí thư đảng đoàn thì nó
sẽ làm vua”. Nguyên Ngọc thì bướng. Tố Hữu thì hách, tất nhiên rất ghét
nhau.
Hồi Nguyên
Ngọc làm bí thư đảng đoàn Hội nhà văn, anh tổ chức một cuộc hội nghị nhà
văn đảng viên. Anh đưa ra một bản đề cương chống giáo điều, đổi mới văn
học. Tố Hữu đến, lên phát biểu đã phê phán quyết liệt bản đề cương, coi
là hiện tượng ngược dòng. Vậy mà khi kết luận hội nghị, Nguyên Ngọc vẫn
khẳng định bản đề cương đã được hội nghị nhất trí tán thành. Rõ ràng là
bất chấp thái độ Tố Hữu… Tối hôm đó ở 4 Lý Nam Đế (Trụ sở Văn
nghệ quân đội), Nguyên Ngọc đang ngồi với Nguyễn Khải, Nguyễn Chí Trung,
Nguyễn Trọng Oánh, Giang Nam, thì Chế Lan Viên đi bộ từ 51 Trần Hưng
Đạo đến: “Tôi khuyên các anh đến xin lỗi anh Tố Hữu, tôi đưa các anh
đến”. Không ai nói gì. Nguyên Ngọc trả lời: “Cám ơn anh, tôi tự thấy chả
có gì phải xin lỗi cả. Còn nếu cần đến anh Tố Hữu thì tự tôi đến cũng
được, không cần anh phải dẫn đi. (Chế Lan Viên ghét Nguyễn Đình Thi,
muốn đưa Nguyên Ngọc lên để hạ Nguyễn Đình Thi. Vì thế không muốn Nguyên
Ngọc đổ).
Nguyên Ngọc
yêu ghét rất phân minh. Người anh ghét chủ yếu là những nhân cách xấu:
Nguyễn Đình Thi, Huy Cận, Vũ Quần Phương, Phạm Tiến Duật, Đào Vũ, Hà
Xuân Trường, Phan Cự Đệ… Anh rất quý Trần Độ, Nguyễn Trọng Oánh, Nguyễn
Tuân, Tô Hoài, Hoàng Ngọc Hiến…
Nhưng Nguyên
Ngọc hoàn toàn không phải là con người khắc khổ. Tôi bia bọt với anh
nhiều lần. Anh sống rất thoải mái. Có chất nghệ sĩ. Tô Hoài từng đi một
chuyến công tác với Nguyên Ngọc lên Tây Bắc. Ông nhận xét, Nguyên Ngọc
về tình cảm thì mềm, chỉ lý luận và cách ứng xử thì cứng. Nguyên Ngọc là
đối tượng hấp dẫn của một cô gái Mèo xinh đẹp tên là Vàng Thị Mỹ ở Đồng
Văn, Mèo Vạc, Hà Giang. Cô làm phiên dịch cho bộ đội. Tô Hoài nói, ba
mươi năm gặp lại Vàng Thị Mỹ, thấy vẫn đẹp. Cô ghi vào cuốn sổ tay của
mình: “Mùa hoa thuốc phiện cuối cùng ơi! (Mùa hoa thuốc phiện cuối cùng
là tên một tác phẩm của Nguyên Ngọc). Chắc nhớ và yêu Nguyên Ngọc lắm
mới viết như thế. Và Nguyên Ngọc chắc cũng yêu cô. Vì anh tả Thào Mỵ đẹp
tuyệt vời, đẹp như tiên “Khi im lặng trầm uất như một ngọn núi Mèo
cô độc, khi lẳng lơ như những bông hoa thuốc phiện quyến rũ, khi phấp
phới như ngọn gió ào ạt trên đỉnh Săm Pun…” Văn như thế thì cũng đa
tình đáo để. Cho nên, Nguyên Ngọc tư tưởng rất cấp tiến, thích những lý
thuyết mới mẻ, cởi mở. Rất ghét giáo điều. Yêu cầu dân chủ và đổi mới
thật sự. Cho nên Nguyên Ngọc tán thưởng Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh, Bóng đè của Đỗ Hoàng Diệu, Chiều chiều, Ba người khác của Tô Hoài…
Nguyên Ngọc
và Nguyễn Khải là hai tính cách đối lập. Một đằng rất lý tưởng, rất lãng
mạn. Một đằng thiết thực và tỉnh táo. Một đằng dũng cảm, một đằng thì
nhát. Nhưng Nguyên Ngọc thích Nguyễn Khải vì Nguyễn Khải chân thật.
Nguyên Ngọc
và Tô Hoài cũng là hai cực đối nghịch. Một đằng quan niệm con người là
con người, tầm thường vậy thôi. Một đằng quan niệm con người là thiên
thần, là thơ, là lý tưởng. Nhưng họ gặp nhau ở tư tưởng cấp tiến. Nguyên
Ngọc nói với tôi nhiều lần: “Chế độ này thế nào cũng sụp đổ. Nhưng
không biết nó sẽ sụp đổ theo kịch bản nào”.
Hiện nay
Nguyên Ngọc đang giúp Quảng Nam xây dựng một trường Đại học dân lập ở
Hội An. Tôi hỏi anh, xây dựng trường theo kiểu gì? Anh nói vắn tắt:
“Theo kiểu Mỹ”. Nguyễn Khải cho là ảo tưởng, là phiêu lưu. Nguyễn Văn
Hạnh thì nói: “Nguyên Ngọc có thể gọi là một nhà tư tưởng, có thể đặt
tên phố như một danh nhân. Nhưng quản lý một trường học thì không được.”
Nguyên Ngọc mời anh làm hiệu trưởng. Anh từ chối. Nguyên Ngọc trước sau
vẫn là một con người lãng mạn.
Láng Hạ, 9.1.2008.
Nguyễn Đăng Mạnh
Nguồn: giangnamlangtu
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét